 |
| Thi thể Zulikhan Yelikhadzhiyeva. |
Không rõ vì lý do gì mà cách đây một tháng, cùng một phụ nữ khác, cô bước vào liên hoan nhạc rock ở Matxcơva và tự phát nổ. Vụ nổ đó chỉ làm thủ phạm thiệt mạng. Yelikhadzhiyeva mới 20 tuổi. Vài phút sau, người phụ nữ còn lại cũng tự phát nổ, 16 người chết.
4 tháng qua, 6 trong 7 vụ tấn công tự sát do phụ nữ tiến hành, làm tổng cộng 165 người thiệt mạng, đã gây hoảng sợ trên toàn Nga. Vụ duy nhất mà thủ phạm không phải là phụ nữ là vụ đánh bom bệnh viện quân sự ở Mozdok hôm 1/8, khiến 50 người chết. Các hãng thông tấn Nga gọi kẻ tiến hành là “goá phụ đen”, sẵn sàng giết người và chết để trả thù cho cái chết của cha, chồng, anh em và những người con trong chiến tranh. Những vụ tấn công khủng bố làm nhà chức trách Nga lo ngại, một phần vì phụ nữ Chechnya di chuyển tự do hơn đàn ông Chechnya, đối tượng thường bị cảnh sát và cơ quan an ninh Nga kiểm tra.
Tuy nhiên, Yelikhadzhiyeva, được nhận dạng theo hộ chiếu tìm thấy ở hiện trường, không phù hợp với mô tả trên. Ở Chechnya, động cơ thúc đẩy phụ nữ đi đánh bom và cách thức huấn luyện họ có vẻ mù mờ. Yelikhadzhiyeva chưa kết hôn. Cô không có cha, chồng, anh em hay con trai chết để thúc đẩy.
 |
| Zuda Khasukhanova cho biết cháu gái bà đã bị bắt cóc. |
Nhà chức trách và những người biết Yelikhadzhiyeva đều không thể nói chính xác động cơ dẫn đến việc cô tự phát nổ mình. Hồi tháng 2, cô biến mất trong hoàn cảnh đến nay vẫn còn bí hiểm. Theo nhà chức trách, cô đã gia nhập một trong những nhóm phiến loạn Chechnya.
Bà và người hàng xóm biết Yelikhadzhiyeva từ thuở bé khẳng định cô hầu như không quan tâm đến lý tưởng Hồi giáo – đặc điểm của chiến binh ly khai. Yelikhadzhiyeva dự định sẽ tiếp tục theo học nghề y. “Chúng tôi là gia đình tử tế”, bà Khasukhanova nói ngắt quãng vì nước mắt lưng tròng. “Cháu gái tôi chẳng khác nào một thiên thần”. Kheda, hàng xóm của Yelikhadzhiyeva, cho rằng thật không thể tin được là cô lại có tư tưởng cực đoan. “Cô có học, có văn hoá. Yelikhadzhiyeva là một cô gái hiện đại. Cô không thể có tư tưởng như vậy trong đầu”.
Yelikhadzhiyeva sống cùng cha, ông Suleiman, mẹ và 2 em trai. Bà Khasukhanova cho biết không một ai trong số này tham gia chiến tranh Chechnya. Cha của Yelikhadzhiyeva sống bằng tiền trợ cấp mất sức và có một cậu con trai riêng 21 tuổi, Danilkhan. Mối quan hệ giữa hai anh em cùng cha khác mẹ rất xa cách. Danilkhan tham gia nhánh Hồi giáo cực đoan Wahhabism, có nhiều quan hệ với các phần tử từ Ảrập Xêút.
Bà Khasukhanova cho biết, binh lính Nga vào làng tháng 11 năm ngoái để bắt giữ một băng nhóm mà bà gọi là chiến binh Ảrập sống trong hai ngôi nhà cùng phố. Những ngôi nhà bị phá hủy. Cha của Yelikhadzhiyeva bị thẩm vấn trong 24 giờ, bị nhân viên điều tra đánh đập rồi được thả. Sau đó, ông bỏ đi cùng vợ và con trai út, sống trong trại tị nạn ở Ingushetia, nhưng thường xuyên trở lại thăm quê hương. Yelikhadzhiyeva ở lại cùng em trai Iman.
Người ta không biết chuyện gì xảy ra với Yelikhadzhiyeva sau khi cô mất tích hồi tháng 2. Bà Khasukhanova giải thích cô đã bị bắt cóc theo lệnh của người anh cùng cha khác mẹ Danilkhan, và bị đưa đi trên một chiếc ôtô trắng cùng hai phụ nữ khác.
Phát ngôn viên cơ quan nội vụ Chechnya Ruslan Atsayev cho biết, nhà chức trách đã được thông báo về vụ mất tích của cô, nhưng sau đó kết luận, cô đã ra đi tự nguyện. Danilkhan là một phiến quân ly khai. Gia đình Yelikhadzhiyeva quá sợ hãi nên không dám thông báo về vụ mất tích. Theo một số bản tin, Yelikhadzhiyeva đã cùng với Danilkhan, tới CH Gruzia (chung biên giới với Chechnya ở phía nam). Tuy nhiên, các quan chức cho biết, nhiều khả năng cô đến Matxcơva qua Ingushetia.
Sau âm mưu phát nổ quán cafe trên phố Tverskaya bất thành hôm 9/7, lực lượng an ninh đã bắt giữ Zarema Muzhikhoyeva, phụ nữ Chechnya 22 tuổi. Chồng cô đã chết, nhưng trong một vụ tai nạn ôtô, chứ không phải trong đọ súng với binh lính Nga. Muzhikhoyeva còn có một con gái nhỏ.
Trích dẫn lời những nhân viên điều tra giấu tên, tờ Kommersant đưa tin, Muzhikhoyeva đến Matxcơva từ Nazran, thủ phủ Ingushetia, một tuần trước khi thực hiện vụ đánh bom. Gặp cô là một phụ nữ Chechnya có tên là Lyuba và được đặt tên “Fatima Đen”. Người này cung cấp chất nổ và nước cam, làm cô mất phương hướng. Các chuyên gia cho rằng, có thể Muzhikhoyeva bị nghiện ma túy.
Theo các quan chức, vụ bắt giữ đã dẫn tới phát hiện một kho bom tự sát ở Tolstopaltsevo, làng nhỏ tại ngoại ô Matxcơva hôm 24/7. Tuy nhiên, cho tới nay, vẫn chưa có thông báo về việc bắt giữ tòng phạm. Người phát ngôn văn phòng trưởng công tố từ chối bàn về cuộc điều tra vụ Muzhikhoyeva hay Yelikhadzhiyeva.
Trên thực tế, đa số người Chechnya không tôn sùng những người tử vì đạo, như người Palestine tại Bờ Tây và Dải Gaza. Ở vùng lãnh thổ này, không có hình ảnh ăn mừng cái chết của Yelikhadzhiyeva. Những người được phỏng vấn tại Chechnya đều tỏ ra choáng váng và sợ hãi. “Làm sao một người đi giết người khác có thể lên được thiên đàng?”, bà Khasukhanova nói.
Imran Yezhiyev, Chủ tịch Hội hữu nghị Chechnya – Nga ở Ingushetia, cho rằng những vụ tấn công tự sát là một phản ứng không thể tránh khỏi sau những tội ác “đáng sợ nhất” mà binh lính Nga gây ra với thường dân Chechnya trong chiến tranh. “Họ liều mạng vì không thấy khả năng cuộc chiến kinh hoàng chấm dứt”, ông nói về những kẻ đánh bom tự sát. Tuy nhiên, đồng thời, theo Yezhiyev, ông và những người có tuổi khác coi hành động đó là sự nguyền rủa đối với truyền thống đáng tự hào của Chechnya.
Giới chức Matxcơva nổi giận trước ý kiến cho rằng việc quân đội Nga lạm dụng quyền lực nên mới dẫn đến tấn công tự sát. Họ khẳng định ảnh hưởng của những nhân vật Hồi giáo cực đoan, trong đó có các nhóm nước ngoài liên quan đến chủ nghĩa khủng bố quốc tế, mới là nguyên nhân đích thực.
Sergei V. Yastrzhembsky, cố vấn cao cấp của Tổng thống Putin về vấn đề Chechnya, cho rằng những phần tử Hồi giáo cực đoan đã kết nạp “những goá phụ đen” và biến họ trở thành kẻ đánh bom tự sát. “Người Chechnya đang biến những cô gái trẻ thành người sống dở chết dở do sử dụng thuốc tâm thần”, ông Yastrzhembsky nói. “Họ bị cưỡng đoạt, và hình ảnh đó được ghi lại. Các cô gái Chechnya không còn cơ hội trở lại cuộc sống bình thường ở quê hương. Họ chỉ còn một lựa chọn duy nhất: tự phát nổ”.
Ông Yastrzhembsky và các quan chức khác đưa ra bằng chứng hiếm hoi về mối quan hệ giữa những kẻ đánh bom tự sát với khủng bố quốc tế. Tuy nhiên, trên thực tế, họ dường như không biết rõ về việc các vụ tấn công tự sát đã được lên kế hoạch, tổ chức và thực hiện như thế nào.
Theo một số bản tin, có khoảng 36 “goá phụ đen”. Hồi tháng trước, Phó trưởng công tố Nga Sergei N. Fridinsky cho biết những kẻ đánh bom được huấn luyện ở cả trong và ngoài lãnh thổ Chechnya. Kết quả là nhà chức trách Nga đã mở rộng kiểm tra an ninh đối với những phụ nữ trùm khăn hoặc mặc đồ theo kiểu người Hồi giáo Chechnya. Hành động này bị một số người chỉ trích là “phân biệt tôn giáo và sắc tộc”.
Nguyễn Hạnh (theo NYT)
